Bóle stawów
Rozwijają się wtedy różne schorzenia narządu ruchu, wymagające odpowiedniego leczenia farmakologicznego czy chirurgicznego i -na ogół - długotrwałej rehabilitacji. Mogą też prowadzić do trwałego kalectwa.
Najczęściej występujące schorzenia narządu ruchu można najogólniej podzielić na następujące grupy:
- Choroby i wady wrodzone układu kostno-stawowego.
- Zmiany pourazowe.
- Choroby zwyrodnieniowe kręgosłupa i stawów.
- Choroby stawów o etiologii zapalnej.
- Choroby metaboliczne tkanki kostnej.
- Nowotwory.
Bóle stawów - Nauka o sposobach leczenia stawów
Według klasyfikacji Amerykańskiego Towarzystwa Reumatologicznego (ACR - American College of Rheumatology) istnieje około 130 jednostek chorobowych zaliczanych do chorób reumatycznych. W Polsce na bóle reumatyczne uskarża się ponad 18 mln. osób co stanowi około 61,1% populacji.
Choroby reumatyczne występują u ludzi w każdym wieku, również u dzieci. Niektóre z nich dotyczą częściej kobiet niż mężczyzn (np. reumatoidalne zapalenie stawów), inne natomiast dotykają częściej osoby należące do określonych grup wiekowych (np. częstość choroby zwyrodnieniowej stawów rośnie z wiekiem), a jeszcze inne dotykają grup zawodowych (np. sportowcy). Jedną z najczęściej występujących grup chorób reumatycznych są schorzenia stawów.
Staw jest miejscem, w którym jedna kość porusza się względem drugiej. Dwie kości połączone są więzadłami. Więzadła są podobne do elastycznych linek: utrzymują kości na swoim miejscu, podczas gdy mięśnie wydłużają się i skracają, aby umożliwić ruchy w stawie.
Chrząstka pokrywająca kość w obrębie stawu zapobiega bezpośredniemu ocieraniu się kości jednej o drugą. Sprzyja to prawidłowej pracy stawu.
Staw jest otoczony torebką stawową a przestrzeń w tej torebce (jama stawowa) zawiera płyn maziowy.
Płyn ten dostarcza składników odżywczych do stawu i chrząstki i jest produkowany przez błonę maziową, która wyściela jamę stawową.
Powyżej wymienione elementy stawu najczęściej ulegają uszkodzeniu (uraz, zapalenie itp.). W zależności od rodzaju choroby, może ona trwać przez wiele lat lub tylko przez kilka miesięcy, a następnie ulec poprawie samoistnie lub w wyniku leczenia. W początkowych stadiach choroby jest bardzo trudno określić, jaki będzie miała przebieg.
Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie najczęstszych rodzajów schorzeń stawów.
Choroba zwyrodnieniowa stawów(ChZS)
Choroba zwyrodnieniowa stawów zwykle rozwija się stopniowo, przez wiele lat i dotyczy kilku różnych stawów. Przyczyna jest nieznana, ale wydaje się, że choroba częściej dotyka kobiety niż mężczyzn i zwykle rozpoczyna się po menopauzie, co sugeruje, że jest ona częścią procesu starzenia się.
U części chorych objawy są na tyle łagodne i rozwijają się na tyle długo, że pozostają niezauważone, podczas gdy u innych sytuacja stopniowo pogarsza się przez kilka lat, aby w końcu ustalić się na poziomie, do którego pacjent z czasem się przystosowuje. Kiedy proces chorobowy stabilizuje się stawy wyglądają na zniekształcone, ale są przeważnie znacznie mniej bolesne.
W chorobie zwyrodnieniowej stawów chrząstka, która pokrywa nasadę kości staje się nierówna i szorstka. W zdrowym stawie jest ona gładka, mocna i rozciągliwa Kość znajdująca się pod chrząstką ulega pogrubieniu i rozrasta się, aby zmniejszyć obciążenie jakie musi ponosić pozostała chrząstka. Wyrośla kostne (osteofity) powstałe na krawędzi stawu rozrastają się. Często dołącza się stan zapalny. Staw może stać się sztywny i bolesny w trakcie ruchów, czasami ulega obrzękowi.
Wraz z postępem choroby zwyrodnieniowej stawów, część chrząstki może się marszczyć i odszczepiać od powierzchni kości. Końce kości mogą ocierać się o siebie, więzadła zaś stają się naciągnięte i słabe. Wywołuje to znaczny, ból a także powoduje zmiany w kształcie stawów.
Choroba zwyrodnieniowa stawów dotyczy zwykle stawów dłoni, kolan, bioder, stóp i kręgosłupa.
Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS)
Spośród chorób reumatycznych najpowszechniejsze jest reumatoidalne zapalenie stawów (RZS). Częstość zachorowań zwiększa się powyżej 65-go roku życia i wynosi 2% wśród mężczyzn i 5% wśród kobiet. Choroba cechuje się symetrycznym występowaniem zmian zapalnych w wielu stawach, co w konsekwencji prowadzi do ich uszkodzenia i upośledzenia funkcji. Choroba rozwija się powoli, przebiega z okresami zaostrzeń i poprawy.
Przyczyna nie jest do końca poznana ale bez wątpienia istotą jest niewłaściwa reakcja układu odpornościowego. W wyniku tego procesu dochodzi do powstawania procesu zapalnego obejmującego błonę maziową stawów. Toczące się w stawie zapalenie, oprócz dolegliwości bólowych i uczucia sztywności stawów (przede wszystkim rano), prowadzi do uszkodzenia chrząstki stawowej, z czasem do zniekształcenia i osłabienia ruchomości stawów. Najczęściej choroba atakuje symetrycznie stawy rąk, nadgarstki, stawy stóp, rzadziej duże stawy (biodro, kolano).
Młodzieńcze przewlekłe zapalenie stawów
Jeśli objawy reumatoidalnego zapalenia stawów występują przed 16-tym rokiem życia, chorobę określa się jako młodzieńcze przewlekłe zapalenie stawów. Młodzieńcze przewlekłe zapalenie stawów charakteryzuje się różnorodnym przebiegiem, ale podobnie jak w reumatoidalnym zapaleniu stawów występuje ból, obrzęk i sztywność poranna stawów, a także ich znaczne zniszczenie i upośledzenie funkcji. Choroba zaczyna się zwykle w wieku dwóch - trzech lat i często ogranicza się tylko do jednego, dwóch lub trzech stawów. Niekiedy dochodzi do zajęcia oczu - stąd potrzebna jest ich częsta kontrola. Czasem dochodzi do szybkiego rozprzestrzenienia się choroby na wiele stawów i do pogorszenia stanu ogólnego i samopoczucia chorego dziecka. Może dojść do zahamowania wzrostu organizmu i zaburzeń w rozwoju płciowym.
Choroba Stilla
Choroba Stilla jest kolejną przewlekłą chorobą stawów, występującą u dzieci. Rozpoczyna się przed piątym rokiem życia. Oprócz zapalenia stawów występuje gorączka, wysypka, świąd skóry i inne. Uszkodzenie stawów u większości chorych dzieci jest nieduże, po liku latach choroby większość dzieci powraca do całkowitego zdrowia. Tylko u niewielkiej części występują ciężkie zmiany narządowe, uszkodzenie stawów i zahamowanie wzrostu. Prawidłowe leczenie dzieci z tą chorobą zmniejsza ryzyko wystąpienia tych powikłań.
Zespół Reitera
Zespół Reitera charakteryzuje się występowaniem trzech objawów: zapaleniem struktur tworzących oko, zapaleniem cewki moczowej (u kobiet także zapalenie dróg rodnych) oraz zapalenie stawów. Występuje znacznie częściej u mężczyzn. Ważną rolę w rozwoju choroby stanowi czynnik genetyczny i przebyte zakażenie bakteryjne - najczęściej układu pokarmowego. U chorych można stwierdzić obecność antygenu HLA-B27 - charakterystycznej struktury, występujących w ścianach komórek organizmu. Chorobie towarzyszy uczucie ciągłego zmęczenia, znużenia, osłabienie, gorączka. Choroba zacząć się może po „banalnej" biegunce i przejść w formę przewlekłą.
Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa.
Chorobą, która dotyczy głównie (choć nie zawsze) stawów jednego rodzaju jest zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa (ZZSK, choroba Bechterewa). Dotyczy ona kręgosłupa, ale u znacznej grupy osób chorych przebiega także z zajęciem innych stawów, głównie kończyn dolnych. U większości chorych jej występowanie związane jest z obecnością antygenu HLA-B27 - charakterystycznej struktury w ścianach komórek organizmu - jest to choroba zaliczana do chorób autoimmunologicznych. Występuje ona siedmiokrotnie częściej u mężczyzn. Zaczyna się przeważnie między 15 a 30 rokiem życia. Prowadzi do ze-sztywnienia kręgosłupa w jednej pozycji, czyniąc go niepodatnym na zginanie, co z kolei powoduje ograniczenie ruchomości klatki piersiowej i ból kręgosłupa. Zmiany pojawiają się najpierw w stawach krzyżowo-biodrowych (zlokalizowanych w tylnej części miednicy) - w efekcie czego dochodzi najpierw do bólów krzyża, a następnie do stałego zrostu w tych stawach.
Następnymi objawami są: przewlekły (trwający ponad 3 miesiące) ból i sztywność kręgosłupa, objawy te nasilają się w nocy. Wraz z rozwojem choroby, pogłębia się ograniczenie ruchomości kręgosłupa, który sztywnieje w charakterystyczny sposób, dając obraz pochylenia sylwetki do przodu. Występują także często: osłabienie, zmęczenie, spadek masy ciała, gorączka. Choroba rozwija się nieprzerwanie, prowadząc powoli do znacznego ograniczenia ruchomości kręgosłupa.
Wiele chorób stawów zwłaszcza u osób aktywnych fizycznie jest pochodzenia urazowego. Na pierwsze miejsca wysuwają się zwichnięcia oraz skręcenia.
Zwichnięcie stawu
Urazowe zwichnięcie stawu można zdefiniować jako całkowite przemieszczenie względem siebie po-wierzchni stawowych kości tworzących staw. Jest to uraz bardzo poważny, któremu zawsze towarzyszy rozerwanie torebki stawowej i więzadeł. Termin „zwichnięcie" często jest nadużywany przez pacjentów, którzy tym mianem określają znacznie mniejszy uraz -skręcenie stawu.
Skręcenie stawu
W wyniku działania siły, najczęściej skrętnej, dochodzi do różnego stopnia rozerwań i rozciągnięć torebki stawowej i więzadeł, bez trwałego przemieszczenia powierzchni stawowych kości. Tego typu uraz stawu określany jest jako skręcenie. Ból, obrzęk i czasami krwiak w okolicy stawu są charakterystycznymi objawami skręcenia. Najczęściej takiemu urazowi ule-gają stawy skokowe. Skręcenie jest znacznie częstszym urazem stawu niż zwichnięcie.
Zmiany stawowe występują także w wielu choro-bach reumatycznych, które toczą się w obrębie narządów wewnętrznych, a objęcie stawów procesem za-palnym nie jest głównym objawem - do takich chorób należą układowe choroby tkanki łącznej - toczeń trzewny układowy, zapalenie skórno - mięśniowe, zapalenie wielo mięśniowe, twardzina, zespół Sjógrena, przewlekłe zapalenia naczyń (z wyłączeniem zapalenia zakrzepowego żył). Schorzenia te wykraczają po za ramy niniejszego opracowania.
U większości ludzi bóle stawów powodują dyskomfort, ból, uczucie sztywności i zmęczenia -a w następstwie tych objawów również frustrację. Może doprowadzić to do różnego stopnia ograniczenia sprawności fizycznej, powodować utratę siły oraz może utrudniać poruszanie się. Jest to czasem trudne do zaakceptowania zwłaszcza dla osób prowadzących aktywne życie. Jednak pacjenci z zapaleniem stawów znajdują metody rozwiązywania codziennych problemów wynikających z ograniczonej sprawności i często udaje im się żyć pełnią życia.
Celem leczenia choroby zwyrodnieniowej jest zniesienie lub zmniejszenie bólu, usunięcie uczucia sztywności, utrzymanie sprawności stawu, poprawa ogólnej sprawności, zmniejszenie inwalidztwa, poprawa jakości życia.
Medycyna dysponuje szerokim zakresem leków oraz innych, niefarmakologicznych metod leczenia (np. fitoterapia, fizykoterapia), które mogą złagodzić przebieg choroby. Skuteczne leczenie zależy od dobrej współpracy pomiędzy pacjentem a leczącym.
Wiele z wymienionych powyżej roślin i związków chemicznych zawiera preparat FLEXI BEL (firmy Natura Vitalis). Może on stanowić alternatywę dla klasycznej farmakoterapii lub ją wspomagać.
Choroby stawów objawiają się bardzo różnie od drobnych niedogodności do znaczącej utraty mobilności. Może to oznaczać utratę możliwości kontynuacji zainteresowań i hobby. Podstawowe czynności dnia codziennego, takie jak mycie i ubieranie się mogą także stać się trudne.
Na szczęście jest wiele sposobów na rozwiązanie problemów związanych z chorobą. Po rozpoznaniu choroby oraz stopnia upośledzenia fizycznego i określeniu, czy ma ono charakter przejściowy czy stały, można zaproponować pacjentom wiele metod pomocy i udogodnień, które pomogą przetrwać najtrudniejsze chwile.
Farmaceutyczny Przegląd Naukowy
